นกวาฬหัว (*Balaeniceps rex*) เป็นนกน้ำขนาดใหญ่ที่อยู่ในวงศ์นกวาฬหัว ซึ่งเป็นชนิดเดียวที่ยังมีชีวิตอยู่ในวงศ์นี้ นกวาฬหัวมีขนาดสูงใหญ่ โดยมีความสูงเฉลี่ยประมาณ 1.2 เมตร น้ำหนักอยู่ระหว่าง 4,000 ถึง 7,000 กรัม และมีความยาวปีกถึง 2.6 เมตร รูปร่างของมันคล้ายกับนกกระสาขาว แต่มีหัวที่ใหญ่เป็นพิเศษ ซึ่งเป็นหัวที่ใหญ่ที่สุดในบรรดานกที่มีชีวิตอยู่ในปัจจุบัน
ลักษณะและพฤติกรรมการล่า
นกวาฬหัวมีปากที่กว้างและแข็งแรง โดยมีความกว้างถึง 12 เซนติเมตร รูปร่างของปากคล้ายกับหัวของวาฬ ปลายปากโค้งลง ทำให้มันมีความสามารถในการล่าเหยื่ออย่างมีประสิทธิภาพ นกวาฬหัวจะกินปลา ลูกนกจระเข้ และเต่า โดยสามารถเจาะทะลุผิวหนังที่หนาของจระเข้ได้ ทำให้มันเป็นศัตรูที่สำคัญของจระเข้ นกวาฬหัวมักจะรอเหยื่ออยู่ในที่ซ่อนใกล้น้ำด้วยความอดทน
พฤติกรรมการผสมพันธุ์
นกวาฬหัวมีวิธีการผสมพันธุ์แบบผัวเดียวเมียเดียว โดยจะสร้างรังในพื้นที่ชุ่มน้ำหรือเกาะเล็กๆ ในพุ่มไม้ของต้นอ้อ รังมีเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1-2 เมตร ทำจากกิ่งไม้และต้นอ้อ โดยทั้งเพศผู้และเพศเมียจะช่วยกันสร้างรัง นกวาฬหัวจะวางไข่ครั้งละ 1-3 ฟอง โดยปกติจะมี 2 ฟอง และช่วงฟักไข่จะใช้เวลาประมาณ 30 วัน โดยนกทั้งสองจะสลับกันฟักไข่ และมักจะมีเพียงลูกนกตัวเดียวที่รอดชีวิต
สถานะการอนุรักษ์
นกวาฬหัวถูกจัดอยู่ในประเภทที่มีความเสี่ยง (Vulnerable) โดยองค์การอนุรักษ์นกโลก (BirdLife International) สาเหตุหลักที่ทำให้จำนวนของนกวาฬหัวลดลงคือการทำลายที่อยู่อาศัยจากการเกษตร การรบกวน และการล่า จำนวนของนกวาฬหัวในประเทศซูดานใต้คิดเป็น 50% ถึง 80% ของจำนวนทั้งหมด โดยมีจำนวนมากกว่า 5,000 ตัว ในขณะที่ประเทศอื่นๆ เช่น สาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโกและแซมเบียมีจำนวนที่น้อยกว่า เนื่องจากความหายาก นกวาฬหัวจึงถูกมองว่าเป็นสมบัติของชาติในหลายประเทศในแอฟริกา และได้รับการคุ้มครองตามกฎหมาย
นกวาฬหัวเป็นนกที่มีลักษณะเฉพาะและมีบทบาทสำคัญในระบบนิเวศ แต่เนื่องจากการลดลงของที่อยู่อาศัยและกิจกรรมของมนุษย์ ทำให้การอยู่รอดของมันเผชิญกับความท้าทายที่รุนแรง